Παιδική Παχυσαρκία: Ορισμός, Διάγνωση, Αιτιολογία
Ορισμός – Επιδημιολογία
Τα τελευταία χρόνια η παχυσαρκία έχει πάρει διαστάσεις πραγματικής επιδημίας τόσο στις αναπτυγμένες όσο και στις αναπτυσσόμενες χώρες. Οι αλλαγές στον τρόπο ζωής, της εργασίας και των στιγμών ξεκούρασης, πιθανότητα όλες μαζί, συμβάλλουν στην σημερινή κατάσταση .Η παχυσαρκία αποτελεί μια χρόνια υποτροπιάζουσα νόσο που οφείλεται σε ανισορροπία μεταξύ προσλαμβανόμενων και καταναλισκόμενων θερμίδων .
Ως παχυσαρκία ορίζεται η αύξηση του λίπους πάνω από κάποια όρια. Στους ενήλικες εκτιμάται με τον Δείκτη Μάζας Σώματος. Στα παιδιά είναι διαφορετικό και υπάρχουν ειδικές καμπύλες ανάπτυξης που εκτιμούν τον Δείκτη Μάζας Σώματος ανά ηλικία όπως επίσης και Διεθνής πίνακες που αναγράφουν τα όρια του Δείκτη Μάζα Σώματος για παιδιά και εφήβους από 2-18 ετών
Η μέση συχνότητα παχυσαρκίας παγκοσμίως εκτιμάται στο 8% (από 0,5 -30% σε διάφορες χώρες). Ηπαιδική παχυσαρκία κυμαίνεται από 0,6% (Φιλιππίνες) έως 14% (Χιλή,Η.Π.Α). Στην Β.Ελλάδα σε μελέτη του κου Αιβάζη η συχνότητα είναι 12,5%. Το ποσοστό των παιδιών που βρίσκεται σε κίνδυνο να γίνουν υπέρβαρα αυξήθηκε από το 4% το 1960 στο 17% το 2003-2004 στις Ηνωμένες Πολιτείες. Παρόμοια στοιχεία έχουν παρουσιαστεί και σε άλλες περιοχές και φυσικά στην Ελλάδα .
Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, 14εκ παιδιά βρίσκονται πάνω από το φυσιολογικό βάρος, εκ των οποίων τα 3εκ είναι παχύσαρκα. Η παιδική παχυσαρκία έχει επηρεάσει τα παιδιά διαφόρων ηλικιών, εθνικοτήτων και κοινωνικο-οικονομικής κατάστασης. Τα παιδιά πάντως των χαμηλότερων κοινωνικών στρωμάτων έχουν υψηλότερα ποσοστά παχυσαρκίας λόγω της περιορισμένης πρόσβασης σε τρόφιμα υψηλής θρεπτικής αξίας και λόγω του χαμηλότερου μορφωτικού τους επίπεδου.
Εκτίμηση
Για την εκτίμηση της παιδικής παχυσαρκίας υπάρχουν διάφοροι μέθοδοι εργαστηριακοί και κλινικοί. Ο πιο διαδεδομένος είναι ο δείκτης ΒΜΙ (Βάρος σε Kg διά ύψος σε m στο τετράγωνο).
πχ. Αν ένα παιδί έχει βάρος 35 Kg και ύψος 1,35 m τότε το ΒΜΙ =35/(1,35 Χ1,35)=19,2 Κg/m2.
Για τα παιδιά υπάρχουν ειδικές καμπύλες με τις τιμές αυτές και την ηλικία που μας δείχνουν αν το παιδί θεωρείται παχύσαρκο. Ο δείκτης ΒΜΙ μετρά έμμεσα το ολικό λίπος του σώματος και έχει άμεση συσχέτιση με αυτό. Με βάση το ΒΜΙ θεωρείται ένα άτομο υπέρβαρο όταν το ΒΜΙ>25. Η παρακάτω ταξινόμηση αγορά ηλικίες από 16-ενήλικη ζωή. Στα παιδιά και εφήβους επειδή το βάρος και το ύψος μεταβάλλεται με την ηλικία,ο ΒΜΙ δεν είναι σταθερός γιαυτό χρησιμοποιούνται ειδικές καμπύλες. Παχύσαρκο θεωρείται το παιδί και ο έφηβος με ΒΜΙ>95Η εκατοστιαία θέση για την ηλικία και το φύλο.
ΒΜΙ 18-25=Φυσιολογικό άτομο
ΒΜΙ 25-29,9=Προπαχύσαρκο άτομο
ΒΜΙ 30-34,9=Παχύσαρκο 1ου βαθμού
ΒΜΙ 35-39,9=Παχύσαρκο 2ου βαθμού
ΒΜΙ >40=Παχύσαρκο 3ου βαθμού(Νοσογόνος Παχυσαρκία)
Επίσης άλλη κλινική μέθοδος είναι η εκτίμηση του πάχους του δέρματος και οι γνωστές σε όλους καμπύλες βάρους/ύψους .
Άλλες μέθοδοι όπως η DEXA, η βιοηλεκτρική αντίσταση και η CT/MRI είναι ακριβείς μέθοδοι αλλά δυσκολοεφάρμοστες στην καθημερινή κλινική πράξη.
Αίτια
Η παχυσαρκία είναι ένα πολυπαραγοντικό νόσημα .Υπάρχουν γενετικά, ορμονικά, διατροφικά, ψυχοκοινωνικά και περιβαλλοντικά αίτια. Σαφής γενετική προδιάθεση υπάρχει σε σπάνια νοσήματα (πχ.Prader-Willi).Τα γενετικά και ορμονικά αίτια ευθύνονται για το 10 % του συνόλου των παχύσαρκων παιδιών. Τα γονίδια βέβαια, παρ’ όλο το ότι έχουν ένα μερίδιο ευθύνης δεν είναι ο βασικός λόγος. Η κυριότερη αιτία αύξησης της παιδικής παχυσαρκίας σχετίζεται με περιβαλλοντικούς παράγοντες και κυρίως με τις διατροφικές συνήθειες και την φυσική δραστηριότητα.
Πρώτη και κύρια αιτία είναι η παντελής έλλειψη πρωινού από το διαιτολόγιο των περισσοτέρων παιδιών και εφήβων. Η κατανάλωση πρωινού έχει συσχετισθεί με την διατήρηση φυσιολογικού βάρους σε αρκετές έρευνες. Βέβαια, μεγάλη σημασία έχει και η ποιότητα του πρωινού. Η αναφορά γίνεται πάντα σε σωστές και υγιεινές επιλογές.
Δεύτερον, τα τελευταία χρόνια έχει υπάρξει μια στροφή των παιδιών σε έναν λιγότερο θρεπτικό τρόπο διατροφής, ο οποίος χαρακτηρίζεται από αυξημένη κατανάλωση έτοιμου φαγητού και σακχαρούχων αναψυκτικών.
Από το 1970 η κατανάλωση γρήγορου φαγητού έχει 5πλασιαστεί στα παιδιά στην Αμερική και σήμερα ξεπερνά το 10% της ολικής ενεργειακής πρόσληψης. Αυτή η αύξηση μπορεί να οφείλεται σε διάφορους λόγους. Ένας λόγος έχει να κάνει με την αύξηση των μερίδων. Επίσης, κάποια από τα χαρακτηριστικά των έτοιμων γευμάτων είναι η γευστικότητα, η ενεργειακή πυκνότητα, το περιεχόμενο λίπος, το γλυκαιμικό φορτίο και η περιεχόμενη ζάχαρη. Σήμερα, λόγω των συνεχών αναφορών στην παχυσαρκία, αρκετές αλυσίδες γρήγορου φαγητού συμπεριλαμβάνουν και πιο υγιεινές επιλογές.
Η κατανάλωση αναψυκτικών από τα παιδιά έχει διπλασιαστεί συγκριτικά με το 1970 και η αυξημένη κατανάλωσή τους έχει συσχετισθεί με αύξηση του κινδύνου παχυσαρκίας. Βασική αιτία είναι τα περιεχόμενα απλά σάκχαρα. Άλλος λόγος, με τον οποίο μπορεί να συμβάλουν στην αύξηση βάρους σχετίζεται με το γεγονός ότι δεν φέρνουν κορεσμό. Πρώτον λόγο της υγρής μορφής τους και δεύτερον, λόγω της αυξημένης περιεκτικότητάς τους σε απλά σάκχαρα.
Γενετικά
Πολυγονιδιακά, Μονογονιδιακά (Σ.Prader-Willi, Bardet-Biedl, Ψευδουποπαραθυρεοειδισμός κα.)
Περιβαλλοντικά
Καθιστική ζωή, Αφθονία τροφής, πλούσιες σε θερμίδες και λιπαρά, Κλιματολογικές συνθήκες
Ορμονικά
Σακχαρώδης διαβήτης, Σ.Cushing, Υποθυρεοειδισμός, ανεπάρκεια αυξητικής ορμόνης.
Ψυχοκοινωνικά
Ψυχολογικές, ψυχιατρικές παθήσεις, μόρφωση, αστικοποίηση.
Άρθρο του Γεωργίου – Ζαχαρία Ζαντόπουλου
Παιδίατρος – Διδάκτωρ Παν.Αθηνών
