Νοητική Υστέρηση : Χαρακτηριστικά – Ταξινόμηση – Αιτιολογία
Τα Κύρια Χαρακτηριστικά των παιδιών με ΝΚ είναι :
-
Μειωμένη Ικανότητα για μάθηση.
-
Χαμηλή και διαταραγμένη δυνατότητα Επικοινωνίας
-
Ιδιαίτερες συμπεριφορές .
-
Μειωμένη δυνατότητα αυτοεξυπηρέτησης μετακίνησης , προσανατολισμού ,ένδυσης ,διατροφής )
-
Αυξημένη νοσηρότητα και χρησιμοποίηση υπηρεσιών υγείας .
ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ
Ελαφρά νοητική καθυστέρηση
Αποτελεί την πολυπληθέστερη ομάδα ανάμεσα στα άτομα με νοητική καθυστέρηση (85%). Μία από τις κυριότερες αιτίες είναι η κοινωνικο- πολιτισμική αποστέρηση, εξαιτίας του χαμηλού κοινωνικοοικονομικού επιπέδου της οικογένειας. (Παρασκευόπουλος, 1980, σελ.126) Μόνο ένα μικρό ποσοστό της ομάδας αυτής (10% – 20%) έχει αναγνωρισθεί ότι έχει οργανικές παθολογίες. Η διάγνωσή της σπάνια γίνεται στην προσχολική ηλικία, αν και φαίνονται τα παιδιά αυτά να παρουσιάζουν ήδη κάποιες δυσκολίες. Η είσοδός τους στο δημοτικό σχολείο σηματοδοτεί και την αναγνώρισή τους. Το ύψος και το βάρος τους δεν παρουσιάζει διαφορές από των φυσιολογικών ατόμων. Εντούτοις εξαιτίας της ύπαρξης περισσοτέρων νευρολογικών προβλημάτων η φυσική και η κινητική τους κατάσταση είναι λίγο πιο χαμηλή.
Μπορεί να παρουσιάσουν βλάβες στην ακοή, στην όραση ή και στον συντονισμό των κινήσεών τους, οι περιπτώσεις, όμως, αυτές δεν είναι πολύ συχνές.
Είναι πιθανόν να παρουσιάσουν ελαφρές διαταραχές του λόγου ή της ομιλίας. ‘‘Κατανοούν τα περισσότερα μαθήματα του δημοτικού σχολείου ή τουλάχιστον των περισσοτέρων τάξεων του δημοτικού’’ (Πολυχρονοπούλου, 1995, σελ.140).
Προσαρμόζονται κοινωνικά, έτσι που να μπορούν να είναι ανεξάρτητοι μέσα στην κοινωνία. Επιτυγχάνουν επαγγελματικές δεξιότητες, όμως μπορεί να χρειάζονται επίβλεψη και βοήθεια.
Μέτρια νοητική καθυστέρηση
Οφείλεται κυρίως σε βιολογικά αίτια, καθώς και σε ατυχήματα, τραυματισμούς ή μολυσματικές ασθένειες κατά την ενδομήτρια, την περιγεννητική, τη βρεφική ή και τη
νηπιακή περίοδο. Έχουν εμφανή εξωτερικά χαρακτηριστικά (ύψος, βάρος, σωματική κατασκευή χαρακτηριστικά προσώπου) και η διάγνωση μπορεί να γίνει από τη βρεφική ή την πρώτη παιδική ηλικία. Αποτελεί το 10% του πληθυσμού των ατόμων με νοητική καθυστέρηση.
Εξαιτίας βλαβών ή διαταραχών στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα η κινητική τους ικανότητα είναι φτωχή και χαρακτηρίζεται από προβλήματα τόσο στην αδρή, όσο και στη λεπτή κινητικότητα. Παρουσιάζουν περισσότερα και σοβαρότερα προβλήματα στην ακοή, στην όραση, στο λόγο και στην ομιλία (προβλήματα άρθρωσης, φτωχό λεξιλόγιο, τηλεγραφικός λόγος, χαμηλό επίπεδο κατανόησης εννοιών, φτωχή ακουστική διάκριση, προβλήματα στη γραμματικο-συντακτική δομή κα.). Καταφέρνουν, παρόλα αυτά ‘‘να αποκτήσουν τις στοιχειώδεις σχολικές δεξιότητες, όπως ανάγνωση, γραφή απλών φράσεων ή μικρών κειμένων ή απλές αριθμητικές πράξεις.
Στον κοινωνικό τομέα μπορούν να επιτύχουν κάποιο βαθμό κοινωνικής υπευθυνότητας, ν’ αποκτήσουν δεξιότητες αυτοεξυπηρέτησης, να ντύνονται, να τρώνε κλπ., να προστατεύουν τον εαυτό τους από συνηθισμένους κινδύνους στο σπίτι, στο σχολείο κλπ., να προσαρμόζονται στις απαιτήσεις του σπιτιού ή της γειτονιάς, να σέβονται την περιουσία και τα δικαιώματα των άλλων, να συνεργάζονται.’’ (Πολυχρονοπούλου, 1995, 141)
Επαγγελματικά μπορούν να προσφέρουν δουλειά κάτω από επίβλεψη σε προστατευμένα εργαστήρια ή στην ανοικτή αγορά εργασίας.
Σοβαρή νοητική καθυστέρηση
Αποτελούν το 3% – 4% του πληθυσμού της νοητικής καθυστέρησης. Οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά σε βιολογικά αίτια, δεν αποκλείονται, όμως, ατυχήματα ή ασθένειες κατά την προγεννητική, την περιγεννητική ή τη μεταγεννητική περίοδο.
Έχουν εμφανή εξωτερικά χαρακτηριστικά και συνήθως συνοδεύεται από σοβαρά προβλήματα, όπως εγκεφαλική παράλυση, απώλεια ακοής ή όρασης, συναισθηματικές διαταραχές. Η φυσική και η κινητική τους ανάπτυξη χαρακτηρίζεται από σοβαρότατα προβλήματα σε όλα τα επίπεδα.
Ο λόγος τους είναι πολύ στοιχειώδης και συνοδεύεται από προβλήματα άρθρωσης.
Μπορούν να ωφεληθούν μέχρι ενός περιορισμένου σημείου από τη διδασκαλία προ-ακαδημαϊκών αντικειμένων, όπως η οικειότητα με το αλφάβητο ή την απλή αρίθμηση.
Πολλές φορές έχουν ανάγκη από ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.
Βαριά νοητική καθυστέρηση
Είναι το 1% – 2% των ατόμων με νοητική καθυστέρηση. Οι περισσότεροι έχουν συνήθως ένα διαγνωσμένο νευρολογικό πρόβλημα, που είναι υπεύθυνο για τη νοητική καθυστέρηση.
Η κινητική ανάπτυξη, η προσωπική φροντίδα και οι επικοινωνιακές τους δεξιότητες μπορούν να βελτιωθούν, αν τους δοθεί η απαραίτητη εκπαίδευση.
Τα εκπαιδευτικά τους, λοιπόν, προγράμματα, όπως και στη σοβαρή νοητική καθυστέρηση, στοχεύουν στην κοινωνική τους προσαρμογή σε ένα ελεγχόμενο περιβάλλον.
Απροσδιόριστη νοητική καθυστέρηση
‘‘ Η διάγνωση της νοητικής καθυστέρησης ως απροσδιόριστη, θα πρέπει να χρησιμοποιείται, όταν υπάρχει μεγάλη πιθανότητα ύπαρξης νοητικής καθυστέρησης, αλλά το άτομο δε μπορεί να εξεταστεί επιτυχώς από τα σταθμισμένα τεστ νοημοσύνης. Αυτό μπορεί να συμβαίνει σε παιδιά, εφήβους και ενήλικες, που είναι ιδιαίτερα ανίκανοι ή μη συνεργάσιμοι, ώστε να εξεταστούν ή σε βρέφη, που υπάρχει κλινική κρίση σημαντικά χαμηλής νοητικής λειτουργίας, αλλά τα διαθέσιμα τεστ (π.χ. η κλίμακα Bayley για τη βρεφική ανάπτυξη, η κλίμακα Cattell για τη βρεφική νοημοσύνη κ.α.) δεν αποφέρουν μέτρηση της νοημοσύνης. Γενικά, όσο πιο μικρή είναι η ηλικία, τόσο πιο δύσκολο είναι να εκτιμηθεί η ύπαρξη νοητικής καθυστέρησης, εκτός από τις περιπτώσεις με βαριές αναπηρίες.’’ (DSM-IV, σελ.42)
ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ ΝΟΗΤΙΚΗΣ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΗΣ
Η αιτιολογία της πνευματικής καθυστέρησης αποτελεί ένα πολυπαραγοντικό σύστημα και όπως θα διαπιστώσουμε και στην συνέχεια πολλοί αιτιολογικοί παράγοντες συνυπάρχουν, επικαλύπτονται και επηρεάζουν την πορεία και έκβαση των ατόμων με Ν.Κ.
Οι συχνότεροι αναγνωρισμένοι αιτιολογικοί παράγοντες είναι οι κάτωθι:
Α. Γενετικά (κληρονομικά) νοσήματα
-
Σύμφυτες διαταραχές μεταβολισμού αμινοξέων υδατανθάκων και λιπών υποθυρεοειδισμός από δυσορμονογένεση , νόσος Wilson
-
Εκτοδερμώσεις (οζώδης σκλήρυνση , νευρινωμάτωση)
-
Εγκεφαλικές και κρανιακές δυσπλασίες (πρωτοπαθής μικροκεφαλία , κληρονομικός υδροκέφαλος κτλ)
-
Εκφυλιστικά νοσήματα ΚΝΣ
-
Αιματολογικά νοσήματα (μεσογειακή και δρεπανοκυτταρική αναιμία κλπ)
-
Ιδιοπαθής νοητική υστέρηση (πολυγονιδιακή κληρονομικότητα)
Β. Χρωματοσωμικές ανωμαλίες
-
Σύνδρομο Down
-
Τρισωμία 13 και 18
-
Σύνδρομο Turner
-
Prader Willie
-
Xρωματοσωμικά ελλείμματα
Γ. Ενδομήτριες (συγγενείς) βλάβες
-
Λοιμώξεις (ερυθρά , τοξοπλάσμωση, μεγαλοκυτταροϊος )
-
Τοξικοί παράγοντες (φάρμακα , τοξιναιμία κύησης κτλ)
-
Φυσικοί παράγοντες (ακτινοβολία, κακώσεις μήτρας, υποξία του εμβρύου)
-
Ακατάλληλη ηλικία της εγκύου
-
Διάφορα νοσήματα της εγκύου (ψυχώσεις , ενδοκρινικά , καρδιοπάθειες κλπ)
-
Παραμέληση υγιεινής διαβίωσης της εγκύου (κάπνισμα , ακατάλληλη διατροφή , υπερκόπωση κλπ
-
Προωρότητα , μικρό βάρος γέννησης , υπερωριμότητα
-
Πολλαπλή κύηση . Μεταξύ των διδύμων υπάρχει μεγάλο ποσοστό μειονεκτικών παιδιών
-
Δηλητηριάσεις από μόλυβδο
-
Τραυματισμοί της εγκύου
Δ. Περιγεννητικοί παράγοντες
-
Εγκεφαλική υποξία
-
Εγκεφαλική αιμορραγία
-
Νοσηλεία σε ΜΕΝ
-
Παθολογικό Αpgar score
-
Εργώδης τοκετός
Ε. Επίκτητοι (μεταγεννητικοί) παράγοντες
-
Πυρηνικός ίκτερος
-
Τοξικές ουσίες (υπερνατριαιμία , υπερασβεστιαιμία , φάρμακα , κοβάλτιο και Pb)
-
Βαριά υποθρεψία κατά τη νεογνική και βρεφική ηλικία
-
Επιληψία
-
Τραύμα και υποξία εγκεφάλου , κακώσεις κεφαλιού
-
Λοιμώξεις ΚΝΣ (μηνιγγίτιδα, εγκεφαλίτιδα)
-
Ακατάλληλο περιβάλλον που προκαλεί αποστέρηση στο παιδί και δεν του επιτρέπει να ευδοκιμήσει . Αποστερημένο είναι το παιδί που υποφέρει από συνεχιζόμενη ανεπάρκεια .
Άρθρο του Γεωργίου – Ζαχαρία Ζαντόπουλου, 17-03-2015
Παιδίατρος – Διδάκτωρ Παν.Αθηνών
