Εφηβεία – διαταραχές εφηβικής περιόδου
Η ήβη ή εφηβεία είναι το στάδιο εκείνο της ανθρώπινης ανάπτυξης κατά το οποίο σεξουαλικά ανώριμο παιδί μεταμορφώνεται σε ώριμο και ικανό για αναπαραγωγή ενήλικα.
Η εφηβεία αποτελεί μια μεταβατική περίοδο στη ζωή του ανθρώπου κατά τη διάρκεια της οποίας παρατηρείται ανάπτυξη των χαρακτηριστικών του φύλου (τρίχωση, ανάπτυξη γεννητικών οργάνων, ποιότητα φωνής), ταχεία αύξηση του ύψους, και ικανότητα αναπαραγωγής.
Η εμφάνιση και ανάπτυξη των δευτερογενών χαρακτηριστικών του φύλου οφείλεται στον άξονα υποθάλαμο-υπόφυση – γονάδες. Μετά τη γέννηση ακολουθεί μια περίοδος εφησυχασμού όπου τα επίπεδα των ορμονών είναι αρκετά χαμηλά χάρις στην ανάπτυξη ενός ανασταλτικού μηχανισμού στο κεντρικό νευρικό σύστημα (γοναδοστάτης). Λίγο πριν και κατά τη διάρκεια της εφηβείας ο ανασταλτικός αυτός μηχανισμός μειώνεται σταδιακά και παράλληλα παρατηρείται αύξηση των επιπέδων των γεννητικών ορμονών του φύλου (ανδρογόνα, οιστρογόνα).
Η ηλικία έναρξης και η διάρκεια των μορφολογικών αλλαγών που παρατηρούνται στην εφηβεία ποικίλουν και τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί μια τάση πρωιμότερης εμφάνισης αυτής στις αναπτυγμένες χώρες η οποία αποδίδεται στη βελτίωση της διατροφής, των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών και της υγείας γενικότερα.
Κάθε μορφολογική μεταβολή αντιστοιχεί σε ορμονικό συμβάν. Η αύξηση του μεγέθους των όρχεων (ορχιδόμετρο) και των ωοθηκών(υπερηχογράφημα) οφείλεται στην σφυγμική έκκριση γοναδοτροπινών, η αύξηση του στήθους και των γεννητικών οργάνων στην αυξημένη έκκριση Ε2 και τεστοστερόνης αντίστοιχα. Η τρίχωση του εφηβαίου σχετίζεται με έκκριση ανδρογόνων από τα επινεφρίδια(κορίτσια) και από επινεφρίδια – όρχεις στα αγόρια.
Οι κύριες διαταραχές της εφηβείας είναι η καθυστέρηση και η πρώιμη εμφάνιση της.
Ως καθυστέρηση της εφηβείας ορίζεται η μη εμφάνιση των δευτερογενών χαρακτήρων του φύλου μέχρι την ηλικία των 13 ετών στα κορίτσια και των 14 ετών στα αγόρια ή όταν δεν έχει συμπληρωθεί η ήβη 5 χρόνια μετά την έναρξή της. Η καθυστερημένη ήβη είναι πιο συχνή στα αγόρια.
Συχνότερα αίτια της καθυστερημένης εφηβείας είναι η ιδιοπαθής καθυστέρηση και η λειτουργική καθυστέρηση που οφείλεται στην ανώμαλη έκκριση των γοναδοτροφινών δηλαδή των ορμονών από την υπόφυση που ρυθμίζουν τη λειτουργία των όρχεων και ωοθηκών. Αναφορικά μπορεί να οφείλεται σε συγγενείς ανωμαλίες, όγκους υποθαλάμου, σ.Kallmann, σ.Prader-Willi. Παροδική διαταραχή μπορεί να προκαλέσουν η έντονη άσκηση, η δυστροφία, η νευρογενής ανορεξία, το άσθμα ή η ΧΝΑ. Επίσης μπορεί να έχουμε βλάβη των όρχεων, διαταραχές στην σύνθεση τεστοστερόνης κ.α
Στη περίπτωση αυτή τα αίτια μπορεί να είναι ψυχολογικά, όπως έντονο στρες ή άσκηση ή και διατροφικά όπως στη νευρογενή ανορεξία. Άλλα αιτία καθυστέρησης της ήβης είναι οι όγκοι του νευρικού συστήματος, αδενώματα της υπόφυσης, γενετικές ανωμαλίες (χρωμοσωμιακές), ακτινοβολίες η και χημειοθεραπεία για κακοήθεις όγκους.
Σαν πρώιμη εφηβεία ή πρώιμη ήβη ορίζεται η εμφάνιση σημείων ενήβωσης πριν την ηλικία των 8 ετών στα κορίτσια και 9 ετών στα αγόρια. Συνήθως οφείλεται σε όγκους του κεντρικού νευρικού συστήματος, των επινεφριδίων, των ωοθηκών ή των όρχεων αλλά μπορεί να είναι και ιδιοσυστατική. Τέλος υπάρχουν φυσιολογικές αποκλίσεις της εφηβείας που περιλαμβάνουν την πρώιμη θηλαρχή, την πρώιμη αδρεναρχή, την πρώιμη εμμηναρχή και τη γυναικομαστία της ήβης που μερικοί την κατατάσσουν ως μερική πρώιμη ήβη.
Συμπερασματικά η εφηβεία είναι μια περίοδος της ζωής του ανθρώπου με έντονες και απότομες σωματικές μεταβολές που προκαλούν ψυχολογικές αντιδράσεις, φόβους και ανησυχίες τόσο στον έφηβο όσο και στους γονείς. Η σωστή και υπεύθυνη ενημέρωση, στήριξη και ενθάρρυνση βοήθα στο ευκολότερο πέρασμα από τη παιδική στην ενήλικη ζωή. Οτιδήποτε παρατηρήσουν οι γονείς που δεν συνάδει με φυσιολογική ανάπτυξη θα πρέπει να επισκέπτονται άμεσα τον παιδίατρο.
Βιβλιογραφία
- Α.Βρυωνίδου-Μπομποτά, Ενδοκρινολόγου, Επιμελήτριας τμήματος Ενδοκρινολογίας και Μεταβολισμού ΓΝΑ Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού
- Γ.Κατζός,Ενδοκρινείς Αδένες,΄Β Έκδοση,Παιδιατρική, ΚαίτηΜαλακά-Ζαφειρίου
Άρθρο του Γεωργίου – Ζαχαρία Ζαντόπουλου
Παιδίατρος – Διδάκτωρ Παν.Αθηνών
