Mαθησιακές δυσκολίες…προσέγγιση της αιτιολογίας τους
Το επίσημο επιστημονικό ενδιαφέρον για τις μαθησιακές δυσκολίες των παιδιών εμφανίζεται τον 19ο αιώνα από τότε που γίνεται η εφαρμογή της βασικής εκπαίδευσης. Οι “κρυφές” αυτές αναπηρίες που ονομάζουμε μαθησιακές δυσκολίες υπάρχουν από τότε που οι άνθρωποι έπρεπε να επεξεργάζονται πληροφορίες και να μαθαίνουν. Οι μαθησιακές δυσκολίες γίνονταν όλο και πιο γνωστές με το πέρασμα του χρόνου καθώς η κοινωνία μας δίνει ολοένα και μεγαλύτερη έμφαση στη μάθηση και την εκπαίδευση.
Ορισμός
“Ειδική μαθησιακή δυσκολία είναι μια διαταραχή η οποία πλήττει μία ή και περισσότερες από τις βασικές ψυχολογικές διαδικασίες που εμπλέκονται στην κατανόηση ή την χρήση της γλώσσας, προφορική ή γραπτή, και μπορεί να εκδηλωθεί σαν αδυναμία του παιδιού στο να ακούει, να σκέφτεται, να μιλάει, να γράφει, να προφέρει τις λέξεις, ή να εκτελεί μαθηματικούς υπολογισμούς. Ο όρος περιλαμβάνει καταστάσεις όπως αντιληπτικές διαταραχές, εγκεφαλική βλάβη, ελάχιστη εγκεφαλική δυσλειτουργία, δυσλεξία και εξελικτική αφασία.. Στην κατηγορία της ειδικής μαθησιακής δυσκολίας δεν περιλαμβάνονται τα παιδιά που παρουσιάζουν μαθησιακά προβλήματα που οφείλονται κατά κύριο λόγο σε οπτικές, ακουστικές, ή κινητικές αναπηρίες, σε νοητική υστέρηση σε συναισθηματικές διαταραχές, ή σε μειονεκτικό περιβάλλον, περιοριστικές πολιτισμικές ή οικονομικές συνθήκες”.
Δεν υπάρχει σαφής αιτιολογική θεώρηση λόγω ετερογενειών των παιδιών με Μ.Δ
Τελευταία δεδομένα έχουν ενοχοποιήσει το χαμηλό βάρος γέννησης, τον αλκοολισμό στην κύηση, την εγκεφαλική παράλυση, την πρώιμη και παρατεταμένη κακή διατροφή, παθήσεις θυρεοειδούς. κ.α
Μελέτες έδειξαν ότι η επίπτωση των Μ.Δ ήταν στατιστικά σημαντικά μεγαλύτερη στους μονοζυγωτικούς από ότι στους διζυγωτικούς διδύμους.
Τα ευρήματα από ηλεκτροφυσιολογικές και απεικονιστικές μελέτες δείχνουν ότι υπάρχουν ποιοτικές διαφορές στην νευροφυσιολογική δραστηριότητα των παιδιών με Μ.Δ.Η φωνολογική ετοιμότητα παίζει σημαντικό ρόλο για την κατανόηση της δυσκολίας της ανάγνωσης
Σύμφωνα με τα τελευταία δεδομένα με αδρό τρόπο μπορούμε να χωρίσουμε τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες σε 3 ομάδες.
Η πρώτη ομάδα περιλαμβάνει τα παιδιά που οι μαθησιακές δυσκολίες οφείλονται σε νοητική καθυστέρηση πολλαπλής αιτιολογίας.
Η δεύτερη ομάδα αποτελείται από τα παιδιά των οποίων η σχολική δυσκολία οφείλεται πρωταρχικά σε συναισθηματικές διαταραχές
Στην τρίτη ομάδα έχουμε την ομάδα των παιδιών με τις ειδικές αναπτυξιακές δυσκολίες.
Η μαθησιακή ικανότητα ενός παιδιού εξαρτάται α) από ιδιοσυστατικές ικανότητες β) από το κίνητρο για μάθηση γ) ασυνείδητη φαντασιωτική λειτουργία δ) εξοικείωση με την ομιλούμενη γλώσσα ε) συναισθηματική επένδυση και οριοθέτηση στόχων.
Περιβαλλοντικοί και συναισθηματικοί παράγοντες ευθύνονται για πλειονότητα παιδιών με Μ.Δ.
Ακατάλληλο σχολικό περιβάλλον, κατάθλιψη, χρόνιο άγχος, απαξιωτικές οικογενειακές συνθήκες, ασυνείδητα συναισθήματα ενοχής και τιμωρίας ή εναντίωσης στις γονεικές προσδοκίες κ.α.
Σε πολλές περιπτώσεις οι Μ.Δ οφείλονται σε εξελικτικές αναπτυξιακές δυσλειτουργίες όπως :
α) ελλείμματα κατά την απομνημόνευση
β) ελλειμματική ικανότητα προσοχής,
γ) διαταραχές λόγου,
δ) ανεπάρκειες εγκεφάλου στην οργάνωση γνωστικών διαδικασιών κ.α
Συνήθως οι δυσκολίες γίνονται εμφανής κατά την έναρξη της εφηβείας όπου και οι σχολικές απαιτήσεις αυξάνονται.
Οι αιτίες που οδηγούν στις ειδικές μαθησιακές δυσκολίες αποδίδονται σε δυσλειτουργία γνωσιακών διαδικασιών, ιδιοσυστασιακής και νευρολογικής αρχής.Τα ελλείματα στις βασικές γλωσσικές ικανότητες παίζουν κύριο ρόλο ,ενώ η επίδραση συναισθηματικών και πολιτιστικών παραγόντων δεν μπορεί να αγνοηθεί στην ανάπτυξη και κλινική έκφραση των Μ.Δ
Έχει διαπιστωθεί αυξημένη επίπτωση προγεννητικών και περιγεννητικών δυσκολιών σε παιδιά με Μ.Δ. Επίσης έχουν ενοχοποιηθεί το Χ.Β.Γ, η προωρότητα, ο αλκοολισμός ,το κάπνισμα της μητέρας,
Επίσης τα παιδιά με εγκεφαλική παράλυση σε μελέτες είχαν προβλήματα στην ανάγνωση .Έχουν επίσης ανευρεθει αυξημένη επίπτωση ΗΕΓ ανωμαλιών σε παιδιά με Μ.Δ
Ο Orton πίστευε ότι η ανεπαρκής ανάπτυξη της πλαγίωσης του εγκεφάλου είχε ως αποτέλεσμα την καθυστερημένη ανάπτυξη της επικράτησης στη χρήση του χεριού.
Ο Rourke παρουσίασε στοιχεία που υποστηρίζουν ότι η δυσλειτουργία του αριστερού εγκεφαλικού ημισφαιρίου σχετίζεται με διαταραχές γλωσσικών λειτουργιών περιλαμβανομένης και της δυσλεξίας.
Μελέτες έδειξαν ότι η επίπτωση των Μ.Δ ήταν στατιστικά σημαντικά μεγαλύτερη στους μονοζυγωτικούς από ότι στους διζυγωτικούς διδύμους.
Μεγάλες οικογενειακές μελέτες επιβεβαίωσαν την οικογενή φύση αλλά και την γενετική ετερογένεια των μαθησιακών δυσκολιών χωρίς να βρεθεί σαφής γονιδιακός παράγοντας.
Ο Halgren ήταν ο πρώτος που επιβεβαίωσε υψηλή επίπτωση (41%) ανάμεσα σε συγγενείς ά βαθμού και την επικράτηση αγοριών έναντι κοριτσιών(4/1).
Τελευταίες μελέτες ενοχοποιούν το αυτοσωμικό επικρατούν χρωμόσωμα 15 αλλά τα ευρήματα αφορούν μικρό αριθμό ατόμων με εξειδικευμένη διαταραχή ανάγνωσης.
Συμπερασματικά φαίνεται ότι οι γενετικές επιδράσεις στη δυσλεξία τροποποιούν η περιορίζουν το εύρος της νευρωνικής ανάπτυξης και ίσως οδηγούν σε μεταβολές που βραχυκυκλώνουν το νευρωνικό κύκλωμα.
Η έρευνα των νευροφυσιολογικών παραγόντων που επηρεάζουν τις Μ.Δ στηρίζεται στο γεγονός ότι στα περισσότερα άτομα επικρατεί το αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου σε σχέση με τις λειτουργίες του λόγου και της κίνησης ενώ το δεξιό σχετίζεται με ικανότητες αντίληψης χώρου και μουσικές κ.α΄.
Βρέθηκε ότι τα 2/3 των αριστερόχειρων έχουν ως προς τις γλωσσικές λειτουργίες αριστερή αντιπροσώπευση όπως και οι δεξιόχειρες.Το υπόλοιπο 1/3 έχει αμφίπλευρη ή δεξιά αντιπροσώπευση.
Μελέτες βρήκαν ότι αριστερόχειρες και δεξιόχειρες αντιπροσωπεύονται εξίσου σε άτομα με Μ.Δ.Τα ευρήματα αφορούσαν και τα 2 φύλα με επικράτηση των αγοριών.
Θεωρούνται ιδιαίτερης σημασίας οι παράγοντες που σχετίζονται με το φύλο και την λειτουργία των ανδρογόνων ορμονών.Έχει βρεθεί ότι οι ενήλικες γυναίκες υπερτερούν ως προς τις λεκτικές ικανότητες ενώ οι άντρες ως προς την αντίληψη στο χώρο.
Τα παιδιά με Μ.Δ έχουν χαμηλή επίδοση σε πολλές μαθησιακές δραστηριότητες.
α εμπειρικά δεδομένα συγκλίνουν στο ότι υψηλής ταχύτητας αυτόματη αναγνώριση λέξεων είναι η βάση της ανάγνωσης.Αποτελέσματα ερευνών δείχνουν ότι η εξελικτική διαταραχή της ανάγνωσης έχει ως επίκεντρο την διαταραχή αναγνώρισης των λέξεων.Οι σημερινές έρευνες δείχνουν ότι μόνο ένα μικρό ποσοστό έχει ελλείμματα στην οπτική αντίληψη.
Μια πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι το 85% των παιδιών με δυσκολία στην ανάγνωση παρουσίαζε γλωσσικά ελλείμματα και το 96% είχε προβλήματα γλωσσικά,ακουστικά και λόγου.
Άλλες έρευνες υποστηρίζουν ότι τα ελλείμματαστη φωνολογική ετοιμότητα όχι μόνο συνυπάρχουν με ελλείμματα στην αναγνωστική ικανότητα αλλά η μεταξύ τους σχέση έχει αιτιολογικό χαρακτήρα.
Σε μελέτες follow up παιδιών με προβλήματα λόγου σε πρώιμη παιδική ηλικία έδειξαν ότι τα παιδιά αυτά εμφάνισαν Μ.Δ στη σχολική ηλικία.
Άτομα επίσης με χρωμοσωμικές ανωμαλίες του φύλου και φυσιολογική νοημοσύνη μπορεί να εμφανίζουν εξεσημασμένες μαθησιακές δυσκολίες
Οι μαθησιακές δυσκολίες εμφανίζονται με πολλές μορφές … οπτική, ακουστική, κινητικού ελέγχου, δυσκολία στην επικοινωνία ,στη λογική επεξεργασία πληροφοριών, κ.λ.π.
Η αποτελεσματική αντιμετώπισή τους πρέπει να περιλαμβάνει μια ολιστική προσέγγιση η οποία να λαμβάνει υπόψη της τις εκπαιδευτικές, σωματικές, ψυχολογικές και ιατρικές ανάγκες του κάθε παιδιού ξεχωριστά.
Κάθε παιδί, έφηβος, ή ενήλικος με μαθησιακή δυσκολία είναι μοναδικός. Παρουσιάζει διαφορετικό συνδυασμό και σοβαρότητα προβλημάτων. Είναι ένα άτομο με μία, ή περισσότερες σημαντικές ελλείψεις στις βασικές διαδικασίες μάθησης.
Το άτομο που παρουσιάζει μαθησιακές δυσκολίες έχει συνήθως νοημοσύνη μέσου όρου, ή πάνω από τον μέσο όρο. Παρόλα αυτά, για κάποιον γνωστό ή άγνωστο λόγο υπάρχει ένα χάσμα ανάμεσα στο δυναμικό του ατόμου, και στο τι πραγματικά πετυχαίνει στη ζωή του.
Βιβλιογραφία
- Δ.Κ.Αναγνωστόπουλος, Η αιτιοπαθογένεια των μαθησιακών διαταραχών, Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής, 17(5):506-517
Άρθρο του Γεωργίου – Ζαχαρία Ζαντόπουλου
Παιδίατρος – Διδάκτωρ Παν.Αθηνών
