Κυστική Ίνωση – γενετική προσέγγιση
Η Κυστική Ίνωση ή Ινοκυστική Νόσος (Cystic Fibrosis) αποτελεί τη πιο διαδεδομένη και συχνή παγκοσμίως κληρονομική νόσο στη λευκή φυλή. Διαταρράσεται η μεταφορά ιόντων χλωρίου, λόγω παραγωγής μιας παθολογικής πρωτεΐνης που οφείλεται η παραγωγή βλέννας με αυξημένη γλοιότητα. Στη χώρα μας εκτιμάται ότι περίπου 1/2000-2500 παιδιά γεννιούνται με κυστική ίνωση (περίπου 50-60 παιδιά κάθε χρόνο), ενώ το ποσοστό φορέων της νόσου υπολογίζεται περίπου στο 4-5% του γενικού πληθυσμού (1 στα 20-25 άτομα). Συνεπώς η κυστική ίνωση είναι το δεύτερο σε συχνότητα φορέων γενετικό νόσημα στον ελληνικό πληθυσμό μετά τη Μεσογειακή αναιμία.
Ωστόσο, λόγω της ενημέρωσης και του εκτεταμένου προγράμματος προγεννητικού ελέγχου που έχει εφαρμοστεί τα τελευταία 20 χρόνια για τη Μεσογειακή αναιμία, οι γεννήσεις ασθενών παιδιών δεν ξεπερνούν τις 5 κάθε χρόνο. Επομένως, από την άποψη της γέννησης νέων πασχόντων, η Κυστική Ίνωση είναι μακράν η πιο διαδεδομένη κληρονομική νόσος στην Ελλάδα.
Το γονίδιο που σχετίζεται με την κυστική ίνωση (CFTR) είναι υπεύθυνο για την παραγωγή μιας πρωτεΐνης που ελέγχει τη διέλευση χλωρίου από τις μεμβράνες των επιθηλιακών κυττάρων διαφόρων οργάνων του σώματος, όπως των πνευμόνων, του παγκρέατος, των ιδρωτοποιών αδένων και του εντέρου.Οι εκκρίσεις αυτές αποικίζονται από μικρόβια και απελευθερώνουν τοξικά προιόντα για το επιθήλιο με αποτέλεσμα την φλεγμονή και τη σταδιακή καταστροφή ζωτικών οργάνων και τελικώς την ανεπάρκεια αυτών.
Όπως συμβαίνει σε κάθε σχεδόν γονίδιο, κάθε άνθρωπος έχει 2 αντίτυπα, αφού κληρονομεί ένα από κάθε γονέα του.
Η κυστική ίνωση κληρονομείται με αυτοσωμικό υπολειπόμενο τρόπο, δηλαδή το άτομο που φέρει ένα μεταλλαγμένο CFTR γονίδιο θεωρείται φορέας της νόσου και δεν έχει κάποιο κλινικό ή αιματολογικό εύρημα. Αντίθετα, ένα άτομο νοσεί από κυστική ίνωση όταν και τα δύο CFTR γονίδιά του έχουν μοριακές βλάβες (μεταλλάξεις). Μέχρι σήμερα έχουν αναγνωριστεί πάνω από 2000-2500 διαφορετικές μεταλλάξεις στο γονίδιο CFTR.
Η μεγάλη ποικιλία μεταλλάξεων προκαλεί και αντίστοιχη ποικιλία στην εμφάνιση συμπτωμάτων. Τα κυριότερα συμπτώματα αφορούν το αναπνευστικό, το πεπτικό-γαστρεντερικό και το αναπαραγωγικό σύστημα. Ο ασθενής υπόκειται σε καθημερινή θωρακική φυσικοθεραπεία, φαρμακευτική αγωγή, ενώ σε ασθενείς που βρίσκονται στα τελικά στάδια αναπνευστικής ανεπάρκειας, η μόνη λύση είναι η μεταμόσχευση πνευμόνων υπό προϋποθέσεις.
Η διάγνωση της νόσου πραγματοποιείται με 3 τρόπους:
α) εξέταση ιδρώτα,
β) βιοχημικό έλεγχο (σε επίπεδο νεογνών) και
γ) ανάλυση μεταλλάξεων του γονιδίου CFTR (γενετική διάγνωση).
Ο έλεγχος θα πρέπει να πραγματοποιείται σε πάσχοντα άτομα, τους εξ’αίματος συγγενείς τους (σημαντικά αυξημένη πιθανότητα να είναι φορείς) και γενικότερα σε άτομα με κλινικά συμπτώματα ενδεικτικά της νόσου. Η σύνδεση της κυστικής ίνωσης με περιπτώσεις υπογονιμότητας αλλά και η αυξημένη συχνότητα της νόσου, καθιστούν απαραίτητο το γενετικό έλεγχο σε άτομα με υπογονιμότητα, δότες γαμετών και ζευγάρια υποψήφια για εξωσωματική γονιμοποίηση. Παράλληλα, σε επίπεδο προγεννητικού ελέγχου θα πρέπει το έμβρυο να ελέγχεται όταν υπάρχει υπερηχογραφικό εύρημα καθώς και σε περίπτωση που οι δύο γονείς του είναι διαπιστωμένοι φορείς κυστικής ίνωσης ενώ θα πρέπει να αναφερθεί ότι υπάρχει έντονος προβληματισμός στην επιστημονική κοινότητα σχετικά με την ανάγκη να συστήνεται έλεγχος κυστικής ίνωσης σε κάθε μέλλοντα γονέα.
Πηγές
eurogenetica.gr(210-7474904-Αθήνα,2310474414-Θεσσαλονίκη)
Άρθρο του Γεωργίου – Ζαχαρία Ζαντόπουλου
Παιδίατρος – Διδάκτωρ Παν.Αθηνών
